Chiếc tem với chức năng dịch vụ, đã có những đóng góp to lớn cho đời ngay từ thuở chưa có phát minh sáng chế về điện báo và điện thoại.

Con tem đầu tiên trên thế giới ra đời năm 1840 tại Anh, do ông Rowland Hill phát minh với mục đích chính là giải quyết vấn đề cước phí. Quốc gia tiếp theo phát hành tem là Brazil vào năm 1849 và sau đó các quốc gia khác cũng lần lượt phát hành tem của mình. Do nhu cầu của bưu chính, cần thiết phải có nhiều loại tem khác nhau để phù hợp với giá cước các phương tiện vận tải khác nhau, vì thế hình thức của con tem ngày càng thay đổi, và nội dung của nó không còn hạn chế như trước đây. Nhiều quốc gia muốn giới thiệu đất nước của mình, muốn truyền tải nét đẹp văn hóa của mình đến bạn bè thế giới thông qua những con tem nhỏ bé. Chính vì vậy mà con tem được xem như là một sản phẩm văn hóa đặc biệt.

Theo định nghĩa trong tự điển “Tem là những miếng giấy nhỏ, thường hình chữ nhật, có in tranh ảnh, giá tiền, dùng để dán lên các bưu phẩm làm chứng từ và cước phí”. Định nghĩa tóm tắt này đã nêu rõ tem là hình thức biểu đạt văn hóa, là phương tiện chuyển tải văn hóa đến người giữ và nhận bưu phẩm, rất phổ biến, có tác động rộng lớn đến mọi người.

Thật vậy, tem thư là một “sứ giả” không phân biệt biên giới, có tiếng nói riêng. Tiếng nói theo từng thổ ngữ mang nặng dấu ấn tập tục của một nền văn minh, với tất cả những gì có liên hệ với dĩ vãng, hiện tại và tương lai. Tem thư là một bằng chứng về trình độ văn hóa của một quốc gia. Bằng chứng ấy được thể hiện qua các hình thức đăng tải nội dung và hình thức của kỹ thuật in tem. Con tem còn là tình cảm nhận thức về sự vật của người phát hành tem và được biểu hiện theo phương pháp riêng biệt. Khi phát hành tem, các nước trên thế giới đều chọn lọc những thành tựu về văn hóa, khoa học có tính tiêu biểu của đất nước mình thể hiện trên tem. Vì thế tem thư trở thành một tư liệu đặc biệt của mỗi dân tộc, là những dấu vết, các sự kiện hiếm hoi trong lịch sử.

Tem là một loại hình có nhiều chất nghệ thuật. Ngoài giá trị nghệ thuật phải có, nó còn đòi hỏi tính khoa học cao, phải chứa đựng một định lượng thông tin nhất định. Vì vậy, những chiếc tem được thiết kế phải chú ý đến hai mặt, đó là sự khái quát và độ chính xác. Mỗi con tem là một tác phẩm nghệ thuật thu nhỏ, vừa sinh động về hình thức, phong phú về nội dung, không chỉ những dòng chữ và con số cần phải có của một con tem, mà các chi tiết trên tem từ cận cảnh đến viễn cảnh đều có một ý nghĩa chủ định. Nó là những hình tượng tiêu biểu, biểu hiện sinh động đời sống văn hóa xã hội của mỗi quốc gia.

Đặc biệt là các con tem tuy nhỏ bé nhưng nó lại trở thành một giáo cụ trực quan rất hữu hiệu cho tất cả những ai muốn khám phá kiến thức. Cách đây không lâu, một giáo sư người Hà Lan, ông Otto Vanden Maijzenberg thuyết trình khoa học về đề tài “Lịch sử và quá trình diễn biến ở nông thôn Philippines” ở Hà Nội. Điều bất ngờ và đầy thú vị là giáo sư đã dành hẳn thời gian cho một đề mục “Lịch sử Philippines qua tem thư của nước này”. Buổi thuyết trình để lại ấn tượng sâu sắc trong người xem, qua các con tem đã thể hiện nội dung một cách sinh động, cụ thể, và khái quát những điều chính yếu. Tất cả tạo nên một “kênh” thông tin trong việc giáo dục truyền thống yêu nước đối với nhân dân. Cuối cùng, giáo sư nhận xét: “Ở Philippines, tem được coi trọng như một hiện vật phản ánh những ý niệm, những tư tưởng của Nhà nước nhằm xây dựng chế độ mới, trên cơ sở đoàn kết nhân dân với một hệ tư tuởng”.

Tem bưu chính Việt Nam cũng được coi là “một pho lịch sử, địa lý, văn hóa của đất nước”. Từ năm 1946 đến nay, với hơn 1.000 bộ tem được phát hành, bưu điện Việt Nam đã khắc họa bức tranh nghệ thuật bằng tem giàu hình ảnh và đầy ý nghĩa biểu cảm. Con tem là những cánh chim xanh của Việt Nam - những sứ giả của văn hóa bay đi cùng trời cuối đất, giới thiệu văn hóa Việt Nam ra thế giới và tiếp thu tinh hoa của thế giới. Đứng trên bình diện quốc gia và quốc tế, việc tuyên truyền giới thiệu đất nước, văn hóa Việt Nam qua tem bưu chính đã đạt được kết quả đáng khích lệ, nội dung tuyên truyền đi cả vào bề rộng lẫn chiều sâu. Trong quá trình tự khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc của mình, tem thư Việt Nam đã góp phần không nhỏ vào sự nghiệp quan trọng này.

ThS. Nguyễn Hiếu Tín/ Báo giáo dục TP. Hồ Chí Minh